«Στρατηγική Πυξίδα» … προς το πουθενά
Εντείνεται η στρατιωτικοποίηση της Ευρ. Ένωσης.
του Ηρακλή Οικονόμου
Εισαγωγή
Πολύς λόγος γίνεται στα ελληνικά και ευρωπαϊκά μέσα ενημέρωσης για τη «Στρατηγική Πυξίδα» (Strategic Compass), ένα νέο υψηλού προφίλ κείμενο της Ευρ. Ένωσης (ΕΕ) που εγκρίθηκε μόλις πριν από μερικές ημέρες από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και προβλέπει μια σειρά στρατηγικών εργαλείων που άπτονται του τομέα της άμυνας και της ασφάλειας. Το mainstream αφήγημα των Βρυξελλών και των φίλων τους είναι ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία κινητοποίησε την Ένωση, η οποία έσπευσε να αντιδράσει με αποτελεσματικότητα ενισχύοντας την στρατιωτική της ταυτότητα ώστε να αμυνθεί απέναντι στη ρωσική επιθετικότητα.
Το αφήγημα αυτό είναι παραπλανητικό – όχι φυσικά όσον αφορά την υπαρκτή ρωσική επιθετικότητα αλλά τη δήθεν αντίδραση και τον δήθεν αμυντικό προσανατολισμό των Ευρωπαίων. Όπως θα υποστηρίξει το παρόν σημείωμα: α) η διαδικασία προώθησης των στρατιωτικών δυνατοτήτων της ΕΕ ξεκίνησε πολύ πριν την οποιαδήποτε ρωσική εισβολή – η εισβολή έδωσε απλώς την κατάλληλη πρόφαση για λίγη παραπάνω νομιμοποίηση σε πρωτοβουλίες που προωθούνται εδώ και χρόνια· β) η Στρατηγική Πυξίδα δεν σχετίζεται με την εδαφική άμυνα της Ένωσης αλλά με προβολή ισχύος στο εξωτερικό της και με μια ευρύτερη διαδικασία στρατιωτικοποίησής της· και γ) το πρότζεκτ στρατιωτικής ενίσχυσης της ΕΕ χαρακτηρίζεται από εντονότατες αντιθέσεις και αντιφάσεις που δεν λύνονται από την Στρατηγική Πυξίδα και δεν προβλέπεται να υποχωρήσουν στο μέλλον – αποτέλεσμα της επιβίωσης των πολλαπλών κρατικών οντοτήτων εντός της ΕΕ.
Η Ουκρανία ως πρόφαση
Η διαδικασία προετοιμασίας της Στρατηγικής Πυξίδας ξεκίνησε πολύ πριν τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και δεν σχετίζεται με αυτήν. Ήδη από τον Ιούνιο του 2020, το Ευρ. Συμβούλιο έκανε αναφορά στην ανάγκη υιοθέτησης από την ΕΕ μιας ενιαίας προσέγγισης σε ζητήματα ασφάλειας και άμυνας με άξονες την αντιμετώπιση εξωτερικών κρίσεων, την οικοδόμηση των δυνατοτήτων των εταίρων της Ένωσης, και την προστασία των πολιτών της. Τον Νοέμβριο του 2020 οι εργασίες πάνω στην Πυξίδα εντάθηκαν με την έναρξη της πρώτης συνολικής ανάλυσης απειλών της ΕΕ. Οι απειλές αυτές διακρίθηκαν σε τρία επίπεδα – παγκόσμιο, περιφερειακό, και προς την ίδια την Ένωση – και δεν εστίαζαν στη Ρωσία παρά σε ένα τεράστιο εύρος απειλών, από τις αντιπαραθέσεις των μεγάλων δυνάμεων και την κλιματική αλλαγή μέχρι τις ενέργειες μη κρατικών δρώντων, την στόχευση της ΕΕ με υβριδικά εργαλεία, τις κυβερνο-επιθέσεις και την τρομοκρατία (Συμβούλιο της Ευρ. Ένωσης, 2020: 2).
Ακούγεται φυσικά καλύτερα στα αυτιά μας το να προκύπτει το πακέτο των μέτρων στρατιωτικού χαρακτήρα της Ένωσης από μία επιθετική στρατιωτική πράξη, την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, και από τη συνεπακόλουθη ένοπλη σύγκρουση. Και ως τέτοιο παρουσιάστηκε από τις ευρωπαϊκές ελίτ, ως μια έγκαιρη και επίκαιρη αντίδραση. Δυστυχώς για το αφήγημα των Βρυξελλών, η Στρατηγική Πυξίδα ούτε προέκυψε από τη ρωσική εισβολή, ούτε και μπορεί να γίνει κατανοητή μέσα από το πλαίσιο ρωσική δράση – ευρωπαϊκή αντίδραση. Η επικαιροποιημένη σύνοψη της Στρατηγικής Πυξίδας, του Μαρτίου του 2022 (Συμβούλιο της Ευρ. Ένωσης 2022β: 1), αναφέρει ότι «εξελίξεις που έλαβαν χώρα μετά από την ολοκλήρωση της ανάλυσης απειλών, και ιδιαίτερα η ρωσική στρατιωτική επιθετικότητα κατά της Ουκρανίας, έχουν ληφθεί υπόψη στην τελική Στρατηγική Πυξίδα». Η ρωσική εισβολή ήρθε πολύ μετά από την έναρξη της πρωτοβουλίας της Πυξίδας – για την ακρίβεια, πολύ μετά κι από την ολοκλήρωση της ανάλυσης απειλών που τη συνοδεύει. Και παρά τη χρονική σύμπτωση, ούτε και η υιοθέτηση της Πυξίδας τώρα δεν είναι απόρροια του Ουκρανικού. Ήδη από τον Νοέμβριο του 2020 είχε καθορισθεί ότι το έγγραφο «θα υιοθετηθεί από το Συμβούλιο στις αρχές του 2022» (Συμβούλιο της Ευρ. Ένωσης 2020: 3).
Η κατανόηση της Στρατηγικής Πυξίδας προϋποθέτει τη σύνδεσή της με μια διαδικασία στρατιωτικοποίησης σε επίπεδο ΕΕ που έχει προκύψει τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Ενδεικτικά, το έγγραφο παρέχει ουσιαστικά μια επιχειρησιακή εξειδίκευση της «Παγκόσμιας Στρατηγικής για την Εξωτερική Πολιτική και την Πολιτική Ασφάλειας της ΕΕ» που υιοθετήθηκε το 2016. Είναι κατά κάποιο τρόπο το στρατιωτικό δόγμα που συνοδεύει τη στρατηγική αυτή. Επιπλέον, εξειδικεύει νέα εργαλεία μέσω του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Άμυνας (που ιδρύθηκε το 2004) και του Ευρωπαϊκού Ταμείου Άμυνας (που προέκυψε το 2016). Δεν είναι δηλαδή η Πυξίδα παρά κομμάτι μιας ευρύτερης αλληλουχίας πρωτοβουλιών που προέκυψαν μέσα από την ΕΕ σε μια περίοδο όπου τα ρωσικά τανκ βρίσκονταν παρκαρισμένα στα στρατόπεδά τους και η Ένωση ασχολείτο με οτιδήποτε άλλο εκτός από την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας.
Άμυνα ή προβολή ισχύος;
Εξίσου απέχει από την πραγματικότητα η ιδέα ότι η Πυξίδα αφορά την άμυνα της ΕΕ, μια ιδέα βολική συνολικά για την υπέρβαση των διαφωνιών μεταξύ των κρατών-μελών, αλλά και βολική ιδιαίτερα για μια χώρα όπως η Ελλάδα που δίνει έμφαση στην εδαφική άμυνα λόγω της τουρκικής απειλής. Βεβαίως, το έγγραφο υπενθυμίζει το άρθρο 42(7) της Συνθήκης της ΕΕ που προβλέπει την παροχή αμυντικής συνδρομής μεταξύ των κρατών-μελών σε περιπτώσεις ένοπλης επίθεσης σε ένα κράτος-μέλος, αλλά πέραν αυτού τίποτα. Αυτή η πρόβλεψη υπάρχει και είναι γνωστή, όμως το σύνολο των νέων πρωτοβουλιών στο πλαίσιο της Πυξίδας είναι προσανατολισμένο προς την προβολή ισχύος στο εξωτερικό: «Η ΕΕ πρέπει να αυξήσει την παρουσία, αποτελεσματικότητα και ορατότητά της στη γειτονιά της και στην παγκόσμια σκηνή μέσω κοινών προσπαθειών και επενδύσεων (Συμβούλιο της Ευρ. Ένωσης 2022α: 10).
Η περίφημη σύσταση της Δυνατότητας Ταχείας Ανάπτυξης της ΕΕ αφορά την αποστολή ενός στρατιωτικού σώματος έως και 5.000 στρατιωτών εκτός της Ένωσης – τονίζω το «εκτός», όπως υποδηλώνει σαφώς το σκεπτικό που αναφέρει η Πυξίδα: «Πρέπει να είμαστε σε θέση να απαντήσουμε σε άμεσες απειλές ή να αντιδράσουμε σε μια κατάσταση κρίσης εκτός της Ένωσης σε όλα τα στάδια του κύκλου της σύγκρουσης» (Συμβούλιο της Ευρ. Ένωσης 2022α: 25). Αυτό συνοδεύεται από την ενίσχυση των στρατιωτικών αποστολών της Κοινής Πολιτικής Άμυνας και Ασφάλειας – αποστολών που λαμβάνουν χώρα εκτός της Ένωσης επίσης. Ενδεικτικά, γίνεται αναφορά σε ναυτικές αποστολές στα Στενά του Ορμούζ, στο Σάχελ και στον Κόλπο της Γουϊνέας, με επέκταση της τελευταίας στον Ινδικό Ωκεανό, ενώ η προώθηση της στρατιωτικής κινητικότητας αφορά «εντός της Ένωσης και πέρα από αυτήν» (σελ. 29).
Η κορύφωση της λογικής επέκτασης και προβολής ισχύος είναι ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός για την Ειρήνη (European Peace Facility - EPF), που αναφέρεται εκτενώς στην Πυξίδα αλλά θεσμοθετήθηκε ήδη από το 2021. Συγκεκριμένα, αποτελεί ένα νέο μέσο χρηματοδότησης στρατιωτικών δράσεων που επιτρέπει στην ΕΕ να παρέχει όπλα, υποδομές και τεχνική υποστήριξη στρατιωτικού χαρακτήρα. Για την περίοδο 2021-2027 προβλέπεται μέγιστη δαπάνη 5,7 δισεκατομμυρίων ευρώ για τον σκοπό αυτό (Συμβούλιο της Ευρ. Ένωσης 2021: 18). Μάλιστα, το EPF χρησιμοποιήθηκε ως το βασικό μέσο παροχής στρατιωτικής βοήθειας στην Ουκρανία. Συγκεκριμένα, αρχικά η ΕΕ αποφάσισε να δαπανήσει 500 εκατομμύρια ευρώ για την αγορά στρατιωτικού εξοπλισμού και την παραχώρησή του στην Ουκρανία, ποσό που εν τέλει διπλασιάστηκε στο 1 δισεκατομμύριο ευρώ (Συμβούλιο της Ευρ Ένωσης 2022γ). Η παροχή στρατιωτικής βοήθειας συνιστά αναβάθμιση του μιλιταριστικού χαρακτήρα της Ένωσης, καθώς μέχρι σήμερα η δωρεά και αποστολή οπλισμού σε τρίτες χώρες ήταν «προνόμιο» μόνο των κρατών-μελών.
Εκεί όπου η Πυξίδα βρίσκεται πραγματικά στο …στοιχείο της είναι η ανάπτυξη της ευρωπαϊκής βιομηχανίας όπλων και η ενίσχυσή της με ευρωπαϊκούς πόρους. Στο έγγραφο γίνεται αναφορά σε συγκεκριμένα είδη οπλικών συστημάτων όπως ναυτικές πλατφόρμες τελευταίας τεχνολογίας, συστήματα αεροπορικού πολέμου, διαστημικές δυνατότητες και κύρια άρματα μάχης, στη μελλοντική ανάπτυξη των οποίων η ΕΕ καλείται να συμβάλλει μέσω επενδύσεων. Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσεται η χρήση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Άμυνας και της Μόνιμης Δομημένης Συνεργασίας (PESCO) «για την κοινή ανάπτυξη στρατιωτικών δυνατοτήτων αιχμής και την επένδυση στην τεχνολογική καινοτομία για την άμυνα» (σελ. 12). Αυτά τα νέα οπλικά συστήματα προφανώς δεν πρόκειται να προκύψουν …ουρανοκατέβατα. Η ανάπτυξη και η παραγωγή τους απαιτούν χρήματα, δηλαδή αυξημένες στρατιωτικές δαπάνες, τις οποίες προβλέπει ρητά η Πυξίδα «για την κάλυψη των αναγκών ασφαλείας μας», παράλληλα με μια ανάλυση των κενών στις αμυντικές επενδύσεις για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανικής και τεχνολογικής βάσης. Η διαδικασία χρήσης ευρωπαϊκών πόρων και κινητοποίησης του συνόλου των ευρωπαϊκών εργαλείων ώστε να ενθαρρυνθεί η αύξηση των στρατιωτικών δαπανών των κρατών, η επένδυσή τους στη συνεργατική ανάπτυξη νέων οπλικών συστημάτων, και η αγορά από μέρους τους των όπλων που έχουν χρηματοδοτήσει είναι ο πυρήνας της στρατιωτικοποίησης της ΕΕ.
Γι’ αυτό και δεν είναι τυχαία η ένθερμη υποστήριξη προς την Πυξίδα που έδωσε η βασική οργάνωση προώθησης των συμφερόντων της ευρωπαϊκής βιομηχανίας όπλων στις Βρυξέλλες, η Aerospace and Defence Industries Association of Europe (ASD). «Καλωσορίζουμε τη Στρατηγική Πυξίδα. Ιδιαίτερα εκτιμούμε τον ξεκάθαρο στόχο ισχυροποίησης της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Τεχνολογικής και Βιομηχανικής Βάσης και τη δέσμευση των κρατών-μελών της ΕΕ να αυξήσουν σημαντικά τις αμυντικές επενδύσεις ώστε να εγγυηθούν την ασφάλεια και να προστατέψουν τους πολίτες τους» δήλωσε ο πρόεδρος της ASD και πρόεδρος του ιταλικού στρατιωτικο-βιομηχανικού κολοσσού Leonardo, Alessandro Profumo. Και προσέθεσε: «Η ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία είναι έτοιμη να υποστηρίξει τις εθνικές κυβερνήσεις και τους ευρωπαϊκούς θεσμούς ως ικανός εταίρος για την επιτυχή εφαρμογή των δράσεων που αναφέρονται στη Στρατηγική Πυξίδα» (ASD 2022).
Μια αντιφατική διαδικασία
Η παρουσία των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ στις ευρωπαϊκές στρατιωτικές υποθέσεις είναι κομβική, διαλύοντας κάθε αυταπάτη περί ευρωπαϊκής αυτονομίας. Η ίδια η Πυξίδα (Συμβούλιο της Ευρ. Ένωσης 2022α: 1010) ορίζει ότι «μια ισχυρότερη και ικανότερη ΕΕ στο πεδίο της ασφάλειας και της άμυνας … είναι συμπληρωματική προς το ΝΑΤΟ, το οποίο παραμένει το θεμέλιο της συλλογικής άμυνας για τα μέλη του». Φαντάζεστε τις ΗΠΑ να λένε ότι η δική τους αυτόνομη παρουσία στη διεθνή αρένα είναι συμπληρωματική προς το ΝΑΤΟ; Και δεν είναι μόνο θέμα ρητορικής – στην πράξη, η ειδική σχέση που τα περισσότερα κράτη-μέλη της ΕΕ έχουν με τις ΗΠΑ σημαίνει ότι η δυνατότητα αυτόνομης δράσης της Ένωσης διαμεσολαβείται από την αμερικάνικη παρουσία και βούληση.
Πάρτε το παράδειγμα των νέων στρατιωτικών βάσεων των ΗΠΑ στην Ελλάδα που περιλαμβάνονται στην νέα αμυντική συμφωνία των δύο κρατών. Ουδέποτε τέθηκε σε συζήτηση σε ευρωπαϊκό επίπεδο αυτή η ενίσχυση της στρατιωτικής παρουσίας ενός κράτους-μη μέλους της ΕΕ σε ένα κράτος-μέλος της ΕΕ. Ωσάν να μπορούσε η πολιτεία της Καλιφόρνια να αποφασίσει την εγκατάσταση μεξικανικών βάσεων στο έδαφός της δίχως καν να ενημερώσει τον Λευκό Οίκο στην Ουάσινγκτον… Η διαμεσολάβηση αυτή είναι ίδια (και χειρότερη) στον εξοπλιστικό τομέα. Σελίδες επί σελίδων περιλαμβάνει η Πυξίδα για την ανάγκη κοινής δράσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αλλά η πρώτη απόφαση της Γερμανίας στο περίφημο εξοπλιστικό πακέτο των 100 δισ. ευρώ ήταν η αγορά αμερικανικών μαχητικών F-35, παρά την ύπαρξη εναλλακτικών επιλογών που παράγονται από ευρωπαϊκά κράτη.
Σημαίνει αυτό ότι η προηγούμενη αναφορά μας στη στρατιωτικοποίηση της ΕΕ είναι λάθος; Όχι. Η στρατιωτικοποίηση της Ένωσης είναι ένα φαινόμενο ιδιαίτερης έντασης, υπαρκτό και τεκμηριωμένο. Την ίδια στιγμή, όμως, είναι ένα φαινόμενο οριοθετημένο – αφορά το κοινό εκείνο πεδίο συμφερόντων των κρατών-μελών που δεν απειλεί τον ξεχωριστό προσανατολισμό του κάθε κράτους-μέλους, την ειδική του σχέση με τις ΗΠΑ, και τη διακριτική του ευχέρεια σε ζητήματα άμυνας και εξοπλισμών. Οι πρωτοβουλίες τύπου Στρατηγική Πυξίδα προσθέτουν στην εξουσία του κράτους-μέλους, δεν την υποκαθιστούν ούτε και την ομογενοποιούν. Και ως κύριο αποδέκτη και ωφελημένο η στρατιωτικοποίηση αυτή δεν έχει ενιαία το σύνολο των κρατών-μελών αλλά τις ευρωπαϊκές βιομηχανίες όπλων και τα κράτη που εξάγουν στρατιωτικό εξοπλισμό.
Το σημείο αυτό είναι λεπτό, διότι εάν υποτιμήσουμε την επιβίωση της κρατικής εξουσίας σε επίπεδο κρατών-μελών θα οδηγηθούμε σε υπερβολικές και απλουστευτικές αποτιμήσεις του στρατιωτικού χαρακτήρα της Ένωσης, υποτιμώντας τις τεράστιες αντιθέσεις εντός της ΕΕ σε ζητήματα ασφάλειας και άμυνας. Πρόκειται για 27 κράτη-μέλη με τη δική του – το καθένα - ιστορική παράδοση, πρόσληψη απειλών και ασφάλειας, γεωπολιτικό και γεωοικονομικό περιβάλλον, γραφειοκρατικό σύστημα, δομή προϋπολογισμού και, προπαντός, τη δική του βιομηχανική, τεχνολογική και παραγωγική βάση. Δεν υπάρχει στρατιωτικο-βιομηχανικό κεφάλαιο που να αναπαράγεται ξέχωρα από την εξουσία του έθνους-κράτους, κι ας είναι ιδιωτικοποιημένες οι εταιρείες όπλων. Όταν ο Αμερικάνος διπλωμάτης προωθεί ένα οπλικό σύστημα σε εξαγωγικό του πελάτη, φροντίζει αυτό να παράγεται από αμερικανική εταιρεία. Όταν όμως ο Ευρωπαίος διπλωμάτης προωθεί π.χ. ένα μαχητικό, αυτό είναι άραγε το γαλλικό Rafale, το γερμανο-ιταλικό Eurofighter, ή το σουηδικό Gripen; Και δεν διατηρείται μόνο η παραγωγική βάση των εξοπλισμών εθνική, αλλά και η αγορά των εξοπλισμών εξίσου, και κάπως έτσι μπορούν οι ΗΠΑ να επωφελούνται από τη διείσδυσή τους στην ευρωπαϊκή αγορά, κάτι που στην αντίστροφη εκδοχή του (την ευρεία διείσδυση των ευρωπαϊκών εταιρειών στην αμερικάνικη αγορά) φαντάζει σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Η διατήρηση του ομφάλιου λώρου μεταξύ κρατών-μελών και κεφαλαίου μέσα στην ΕΕ θέτει τα όρια μέσα στα οποία μπορεί να κινηθεί η στρατιωτικοποίηση της Ένωσης.
Μια παρέκβαση: Ελλάδα και Στρατηγική Πυξίδα
Τα ελληνικά ΜΜΕ έσπευσαν να παρουσιάσουν τη Στρατηγική Πυξίδα ως άλλον έναν …εθνικό θρίαμβο, επικαλούμενα μια τυπική αναφορά του εγγράφου σε «εντάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο που παραμένουν λόγω των προκλήσεων και των μονομερών ενεργειών εναντίον κρατών-μελών της ΕΕ και παραβιάσεων κυριαρχικών δικαιωμάτων που συνιστούν παραβίαση του διεθνούς δικαίου» (Συμβούλιο της Ευρ. Ένωσης 2022α: 19). Τέτοιες αναφορές, που συνοδεύονται από τις συνήθεις παραινέσεις για μια «συνεργατική και αμοιβαία επωφελή σχέση» ΕΕ – Τουρκίας, ρητορική σημασία μόνο έχουν. Στην πράξη, με τη Στρατηγική Πυξίδα η χώρα μας δεσμεύεται σε μια προοπτική περαιτέρω συμμετοχής σε ένοπλες επεμβάσεις στο εξωτερικό και ακόμα μεγαλύτερης αύξησης των στρατιωτικών δαπανών χωρίς να εξασφαλίζει τίποτα ουσιαστικό στο επίπεδο της εθνικής άμυνας. Εάν εξασφάλιζε, τότε δεν θα παρέμενε εμμονικά προσανατολισμένη προς την αγορά γαλλικού στρατιωτικού υλικού ως αντάλλαγμα για την υπογραφή της ελληνογαλλικής αμυντικής συμφωνίας, διότι πολύ απλά δεν θα χρειαζόταν μια τέτοια συμφωνία. Κι ούτε και θα έσπευδε να παραχωρήσει νέες βάσεις στις ΗΠΑ (δίχως καν ένα στοιχειώδες εξοπλιστικό αντάλλαγμα) προσβλέποντας στην εύνοιά της σε περίπτωση ελληνοτουρκικής σύγκρουσης. Αυτές οι κινήσεις πιστοποιούν την αδυναμία και αναξιοπιστία της ΕΕ ως παρόχου συλλογικής άμυνας, κάτι που ισχύει και για το εξίσου αναξιόπιστο ΝΑΤΟ το οποίο de facto δεν έχει ρόλο στην περίπτωση σύγκρουσης μεταξύ δύο κρατών-μελών του. Κι ούτε και πρόκειται οι επιπλέον ευρωπαϊκοί πόροι για την άμυνα να ωφελήσουν τη χώρα μας – θα ωφελήσουν τις βιομηχανίες όπλων να αναπτύξουν τα όπλα τα οποία η Ελλάδα θα κληθεί μελλοντικά να αγοράσει δαπανώντας τους δικούς της πάντα πόρους.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία δείχνει πώς η πρόσδεση στην ΕΕ και στο ΝΑΤΟ καθίσταται εθνικά επιβλαβής. Ενδεικτική είναι η παντελής αδυναμία ανάληψης από την Ελλάδα διαμεσολαβητικού ρόλου μετά τη ρωσική εισβολή, παρά τους ιστορικούς θρησκευτικούς και πολιτισμικούς δεσμούς και με τις δύο αντιμαχόμενες χώρες. Η αδυναμία αυτή σφραγίστηκε από την αποστολή όπλων στην Ουκρανία, μια καταστροφική πρωτοβουλία ιστορικών διαστάσεων που εξαΰλωσε κάθε ενδεχόμενο διαμεσολάβησης, υποσκάπτοντας παράλληλα την όποια πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική της χώρας αλλά και την εθνική άμυνα (με την παραχώρηση πολύτιμων αντιαρματικών πυραύλων και ρουκετών). Εντωμεταξύ, οι ομογενείς της Μαριούπολης αφέθηκαν στην τύχη τους – η διάσωσή τους δεν απαιτούσε περισσότερα όπλα ή στρατιωτικές δαπάνες, αλλά μια στοιχειώδη συνεννόηση με Ρωσία και Ουκρανία που θυσιάστηκε ώστε η ελληνική κυβέρνηση να εμφανισθεί βασιλικότερη του βασιλέως στα μάτια των συμμάχων. Η Στρατηγική Πυξίδα επικυρώνει αυτή την αδιέξοδη και εθνικά καταστροφική κατεύθυνση όξυνσης των διεθνών συγκρούσεων μέσω μιας μιλιταριστικής λογικής περισσότερων εξοπλισμών και προβολής ισχύος άσχετης προς την εδαφική άμυνα.
Συμπέρασμα
Το βασικό συμπέρασμα του σημειώματος είναι ότι η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία συνιστά μια πρόφαση για την ΕΕ για να δείξει ότι δήθεν αντιδρά ταχύτατα σε αναδυόμενες απειλές με μέτρα που δήθεν υπηρετούν κάποια αντικειμενική τεχνική και στρατηγική αναγκαιότητα. Καταδείχτηκε εδώ ότι το σύνολο της Στρατηγικής Πυξίδας και των εργαλείων που προβλέπει αποφασίστηκε πολύ πριν την έναρξη του πολέμου, έρχεται ως συνέχεια πρωτοβουλιών που έχουν τεθεί σε ισχύ εδώ και πολλά χρόνια, και αφορά πρωτίστως την ενίσχυση των δυνατοτήτων προβολής ισχύος της ΕΕ και όχι εδαφικής άμυνας.
Αλλά ακόμα κι αν υποθέσουμε χάριν του επιχειρήματος ότι η Πυξίδα συνδέεται ουσιωδώς με το Ουκρανικό, αποτελεί μια λανθασμένη απάντηση προσαρμοσμένη όχι στην ανάγκη διατήρησης της παγκόσμιας ειρήνης και σταθερότητας, αλλά στην ανάγκη προστασίας της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής βιομηχανίας όπλων. Καμία επένδυση στην επίλυση συγκρούσεων, καμία αναφορά στον πολυμερή αφοπλισμό, κανένα δίδαγμα από το καταστροφικό φιάσκο του Αφγανιστάν ή την αποχώρηση από το Μάλι, αλλά αντίθετα περαιτέρω ενίσχυση της δυνητικής στρατιωτικής επέμβασης και παρουσίας εκτός Ένωσης και της ανάπτυξης και αγοράς όπλων. Δεν είναι τυχαία η αδυναμία της ΕΕ να παίξει τον οποιονδήποτε διπλωματικό ρόλο στην επίλυση της σύγκρουσης στην Ουκρανία – ρόλο που εν μέσω αυτού του κενού διπλωματίας αναλαμβάνει η Τουρκία και το Ισραήλ. Όταν η κύρια αντίδρασή σου είναι η έγκριση 1 δισεκατομμυρίου ευρώ για την αγορά όπλων που θα δοθούν στον έναν αντιμαχόμενο, δεν μπορείς προφανώς να περιμένεις να διαμεσολαβήσεις στη συνέχεια για την επίλυση της σύγκρουσης.
Τίποτα θετικό δεν πρόκειται να προκύψει από την ένταση της στρατιωτικοποίησης της ΕΕ. Περισσότεροι πόροι για την «άμυνα» σημαίνουν λιγότεροι πόροι για κοινωνικές δαπάνες, υγεία, παιδεία, απασχόληση, περιβάλλον. Όσο για τον προσανατολισμό αυτής της «άμυνας», μόνο αμυντικός δεν είναι, που σημαίνει ότι η ΕΕ, υπό γαλλική ηγεσία, θέλει αυτοκαταστροφικά να επαναλάβει τις ασκήσεις παγκόσμιας προβολής ισχύος των ΗΠΑ που απέτυχαν παταγωδώς σε Ιράκ, Λιβύη, Συρία, Αφγανιστάν. Αναφορικά με την αποτελεσματικότητα αυτού του εφιαλτικού σχεδίου, το μόνο σίγουρο είναι ότι η Πυξίδα δεν λύνει ουσιωδώς το ζήτημα των ενδο-ευρωπαϊκών αντιθέσεων, διότι πολύ απλά αυτό το ζήτημα δεν λύνεται με ένα κείμενο – αφορά τη θεμελιώδη αντίθεση μεταξύ ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και διατήρησης της εξουσίας του έθνους-κράτους ως θεμελίου του καπιταλιστικού συστήματος. Και πάλι μόνη της θα αποφασίζει η Πολωνία εάν θα δώσει Mig-29 στην Ουκρανία ή η Ελλάδα εάν θα δεχθεί νέες βάσεις σε Βόλο, Λιτόχωρο και Αλεξανδρούπολη, ή η Γερμανία εάν θα αγοράσει F-35 ή Eurofighter.
Χρέος του καθενός και της καθεμιάς που ενδιαφέρεται πραγματικά για την παγκόσμια ειρήνη και την εθνική ασφάλεια είναι η αντίθεση στη Στρατηγική Πυξίδα και στη στρατιωτικοποίηση της Ευρ. Ένωσης. Οι ανάγκες κερδοφορίας των ευρωπαϊκών βιομηχανιών όπλων είναι διαμετρικά αντίθετες προς τις ανάγκες ευημερίας των πολιτών.
Σημειώσεις
ASD (2022), ‘ASD Welcomes EU Strategic Compass for Security and Defence’, Δελτίο Τύπου, 21 Μαρτίου 2022.
Συμβούλιο της Ευρ. Ένωσης (2022α), ‘A Strategic Compass for Security and Defence’, Μάρτιος 2022.
Συμβούλιο της Ευρ. Ένωσης (2022β), ‘Strategic Compass – Factsheet’, Μάρτιος 2022.
Συμβούλιο της Ευρ. Ένωσης (2022γ), ‘EU support to Ukraine: Council doubles funding under the European Peace Facility’, Δελτίο Τύπου, 23 Μαρτίου 2022.
Συμβούλιο της Ευρ. Ένωσης (2021), ‘Council Decision (CFSP) 2021/509 establishing a European Peace Facility’, 22 Μαρτίου 2021.
Συμβούλιο της Ευρ. Ένωσης (2020), ‘Memo - Questions and answers: Threat Analysis – a background for the Strategic Compass’, Νοέμβριος 2020.
* Δημοσιεύτηκε στο rednblack, 29 Μαρτίου 2022.
